آب اکسیژنه (H2O2) ترکیبی شیمیایی حاوی یون پراکسید است و همین عامل باعث شده تا هیدروژن پراکسید ، ترکیبی اکسید کننده باشد. نحوهی عملکرد آب اکسیژنه بدین صورت است که در آب و در حضور پیوند H-O، پیوند پراکسید شکسته شده و رادیکالهای آزاد تشکیل شده با مواد و میکروارگانیسمها وارد واکنش میشوند که معمولا خاصیت کشندگی و یا غیر فعال کنندگی بر روی مولکولهای زیستی دارند. محلول ضدعفونی آب اکسیژنه نسبت به کاربردهای دیگر آن در صنایع و مکانهای مختلف غلظت مؤثر متفاوتی دارد. ضمنا در مورد شرایط نگهداری نیز باید دقت کافی را داشته باشید. اگر غلظت زیادی از آن را استفاده کنید در تماس با دست، سبب خارش و التهاب میگردد و بر روی سطوح خورنده است. در صورت افزایش بیش از حد دما، قابل اشتعال نیز هست. همچنین اگر دمای محیط بیش از حد پایین باشد، این محلول به فرم جامد تبدیل خواهد شد.
کاربردهای هیدروژن پر اکسید
به طور کلی آب اکسیژنه از مصارف خانگی تا صنعتی کاربرد گسترده ای دارد و بسته به نوع کاربرد غلظتهای مختلفی از آن را با آب ترکیب میکنند. به عنوان مثال برای مصارف خانگی از غلظت ۳% آب اکسیژنه، سفید کردن مو از غلظت ۶ تا ۱۰%، برای مصارف و صنایع غذایی از غلظت ۳۵%، دندانپزشکی ۳۵ تا ۴۰% و سایر صنایع از غلظت %۹۰ آن استفاده میکنند. در ادامه انواع کاربردهای آب اکسیژنه (H2O2) را بیان میکنیم.
- تمیز کردن ماشین ظرفشویی از قارچ، مخمر و باکتریها که پس از مدتی استفاده از دستگاه بر روی سطوح مختلف آن رسوب میکنند که وجود این موارد بسیار برای سلامتی مضر است.
- برای تمیز کرد سینک هم میتوان از آب اکسیژنه استفاده کرد. فقط باید در ابتدا سطح سینک را با جوش شیرین بپوشانید و سپس از غلظت ۳% آب اکسیژنه استفاده کرده و بگذارید چند دقیقه بر روی آن بماند.
- ضدعفونی کانترها و سطوح برش مواد غذایی با آب اکسیژنه امکان پذیر است، کافی است اجازه دهید تا به مدت ۱۰ دقیقه غلظت ۳% آن بر روی این سطوح باقی بماند.
- شستن سبزیجات با آب اکسیژنه ۳% هم باکتری ها و میکروارگانیسم های پاتوژن را از بین میبرد و هم عمر نگهداری آنها را افزایش میدهد. برای سبزیجاتی مثل کاهو که پوست نازکی دارند فقط ۲۰ دقیقه در آب حاوی هیدروژن پراکسید قرار دهید اما برای سیب زمینی، هویج و غیره که پوست ضخیمی دارند تا ۳۰ دقیقه نیز مشکلی ندارد.
- تمیز کردن وسایل آشپزی با غلظت ۳% هیدروژن پراکسید که از قبل آنها را با لایه ای از جوش شیرین پوشانده باشید بسیار توصیه میشود. برای اینکار باید اجازه دهید بسته به میزان آلودگی و کثیفی بین ۱ تا ۳ ساعت در این محلول غوطه ور باشند.
- ضدعفونی کردن توالت با محلول آب اکسیژنه ۳% هر میکروارگانیسمی از جمله باکتریها، مخمرها، قارچها، ویروسها و اسپورها را از بین میبرد و کافیست به مدت ۲۰ دقیقه اجازه دهید تا بر روی سطوح آن باقی بماند.
- غلظت ۱% هیدروژن پراکسید در ضدعفونی کردن سطوح شیشهای و سپس پاک کردن آنها با کاغذ بسیار مؤثر است.
- برخی افراد از آب ژاول برای تمیز کردن محیط حمام استفاده میکنند که خطر متصاعد شدن گاز و بخار سمی وجود دارد. اگر محلول ۳% هیدروژن پراکسید را استفاده کنید و اجازه دهید تا ۳۰ دقیقه باقی بماند نه تنها خطری ندارد بلکه اثر کشندگی آن نیز قویتر است.
- به کمک هیدروژن پراکسید از بین بردن رنگ و کثیفیهای عمقی لباسها و حتی لکههای روغن و خون و شربت بطور موثر انجام می گیرد. این ماده نه تنها رنگ لباس را از بین نمیبرد بلکه مدت زمانی که طول میکشد تا اثرات مثبت آن را مشاهده کنید، بسیار سریعتر است.
- در صورتی که تا بحال گیاهی کاشتهاید که جوانه نزده، از محلول ۱ تا ۳% آب اکسیژنه (H2O2) استفاده کنید و آن را روی سطح دانه بمالید تا روکش خارجی آن نرم و صاف شود و ۲۰ دقیقه اجازه دهید تا بر روی آن باقی بماند. با این کار شانس جوانه زنی دانه را به شدت افزایش میدهید.
- اگر از روشهای سنتی تمیز کردن لجن ته حوض خسته شدهاید، راهکار ایده آل استفاده از نصف فنجان هیدروژن پراکسید ۳% است.
- در دامپزشکی برای حیواناتی که مسموم شدهاند از هیدروژن پراکسید استفاده میکنند تا حیوان مجبور به استفراغ زدن شده و سموم را بالا بیاورد.
- در دندانپزشکی برای سفید کردن دندانها در روش بلیچینگ از آب اکسیژنه با غلظتهای متفاوت از ۴% تا ۴۰% استفاده میشود که بسته به انتخاب شیوه بلیچینگ در خانه یا در مطب دارد.
- در صنایع غذایی نیز برای ضدعفونی کردن قفسه ها و افزایش طول عمر قفسهای مواد غذایی استفاده میگردد.
آیا میتوان از آب اکسیژنه برای ضدعفونی کردن آب آشامیدنی استفاده کرد؟
یکی از مصارف آب اکسیژنه برای ضدعفونی کردن آب آشامیدنی در فرآیندهای تصفیه فاضلاب بهداشتی یا پساب خانگی است اما به تنهایی بکار نمیرود. برخلاف استفاده های اولیه از هیدروژن پراکسید به عنوان ضدعفونی کننده، امروزه فقط در ترکیب با ازن، کلر یا نقره استفاده میشود. چرا که این محلول اثرات بسیار بدی بر روی چشم، پوست دارد و حتی خوردن مقدار بسیار کم هیدروژن پراکسید میتواند سبب استفراغ و آسیب به اندامهای داخلی شود.
مزایای هیدروژن پر اکسید
مهمترین مزایای استفاده از آب اکسیژنه به عنوان ماده تمیز کننده، سفید کننده و ضدعفونی کننده در صنایع مختلف و حتی در منازل به شرح زیر هستند:
- به دلیل قابلیت و پتانسیل بالا در واکنش دادن با سایر مولکول ها به عنوان اکسید کننده، سرعت عمل آن بسیار سریع است و نیازی نیست تا زمان زیادی را صبر کنید.
- به دلیل قدرت بسیار بالا نیازی به استفاده زیادی از حجم کل محلول برای پاکسازی یک سطح نخواهید داشت.
- یکی از موارد و چالشهای مهم در استفاده از ضدعفونی کننده ها تولید محصولات جانبی سمّی و خطرناک است که در حین استفاده یا پس از آن ایجاد میشوند اما در مورد هیدروژن پراکسید چنین مشکلی وجود ندارد.
- مواد آلی و بافتهای زنده به کمک آب اکسیژنه (H2O2) سریعا مینرالیزه شده و به ترکیبات غیر آلی مثل کربن دی اکسید و نمکها تبدیل میگردند.
- طیف اثر بسیار گسترده آب اکسیژنه سبب شده تا بتوان تقریبا در هر جایی از آن استفاده کرد، بدون اینکه نیاز به استفاده از سایر محلولهای تمیز کننده داشته باشید یا برای سلامتی شما خطری ایجاد کند.
- در فرایندهای تصفیه فاضلاب برای از بین بردن تولید لجن و کاهش هزینههای جانبی تجزیه و فیلتر کردن آن، از هیدروژن پراکسید استفاده میشود.
محدودیت های آب اکسیژنه
قطعا هر ماده ضدعفونی کننده ای مثل آب اکسیژنه دارای معایبی نیز هست که در این بخش به مهمترین آنها اشاره میکنیم:
- هزینه های تهیه، نگهداری و استفاده از آب اکسیژنه (H2O2) زیاد است و شاید مهمترین و بزرگترین عیب آن باشد.
- هر غلظتی از آن را نمیتوان در هر جایی استفاده کرد و همین امر استفاده از آن را پیچیده کرده است
- در صنایعی که پسابهای سنگینی تولید میکنند در استفاده از هیدروژن پراکسید غلظتهای بالاتری از آن نیاز است که به علت خاصیت خورندگی و اثر شیمیایی خود باید تجهیزات و مراحلی برای از بین بردن و یا جلوگیری از اثرات جانبی آن در نظر داشت که هزینهها را بالاتر میبرد.
- در صورتی که دمای محیط بالا رود سریعا به اکسیژن و هیدروژن تجزیه شده و خاصیت ضدعفونی کنندگی ، سفید کنندگی و تصفیه کنندگی خود را از دست میدهد.
