هیپوکلریت سدیم (Sodium Hypochlorite)، ترکیبی شیمیایی با فرمول NaOCl یا NaClO است که به آن نمک هیپوکلرو اسید هم میگویند. هیپوکلریت سدیم مایعی نسبتا به رنگ زرد – سبز و با بوی تند و زننده است که به آن مایع سفید کننده (Liquid Bleach) هم گفته میشود. این مایع به عنوان سفید کننده، ضدعفونی کننده و عامل ضد میکروبی فعالیت و کاربرد بسیار گستردهای دارد.هیپوکلریت سدیم که در خانهها شکل مصرفی محلول آن را در کنار ماشین لباسشویی و یا تمیز کنندهها دیدهایم و به آن وایتکس یا آب ژاول هم میگویند، ماده ضدعفونی کننده بسیار مؤثر و البته ارزانی است که زمان استفاده از آن به قرن ۱۸ میلادی بازمیگردد و در نتیجه یکی از قدیمیترین مواد ضدعفونی کننده خانگی و صنعتی است.
سیستم هیپوکلریت سدیم خانگی دارای غلظت ۵% هیپوکلریت سدیم با pH حدود ۱۱ و تحریک کننده است و در صورتی که از غلظتهای بیشتر استفاده کنید که pH حدود ۱۳ دارند، در اثر تماس با پوست دست را میسوزاند و به شدت خورنده فلزات است. ضمنا توجه داشته باشید که سیستم هیپوکلریت سدیم اشتعال زاست و نگهداری آن در صنعت فقط در تانکهای تیتانیومی امکان پذیر است.
کاربردهای مهم هیپوکلریت سدیم
سیستم هیپوکلریت سدیم سابقه بسیار طولانی به عنوان محلول ضدعفونی کننده در صنایع و بخشهای مهم هر کشور نقش ایفا میکند که در کنار سیستم تولید ارزان و قیمت نهایی مقرون به صرفه و اثر پاکسازی قوی، در کشتن بسیاری از پاتوژنها نیز موفق است. برخی از کاربردهای مهم سیستم هیپوکلریت سدیم عبارتند از:
- تصفیه فاضلاب بهداشتی و آب لوله کشی و استخرها: یکی از کاربردهای اولیهی سیستم هیپوکلریت سدیم، تزریق محلول آن به داخل آب لوله کشی است که چون حاوی کلر هست، در آب به اجزای سازندهی تجزیه شده و کلر آن با داشتن خاصیت کشندگی و ضدعفونی کنندگی در غلظت پایین و کنترل شده برای پاکسازی استفاده میشود. همچنین استفاده از سیستم هیپوکلریت سدیم در استخرها به عنوان مادهی حاوی کلر در جلوگیری از استفراغ، درد گوش و جوشهای شدید پوستی بسیار مؤثر است.
- صنایع تولید و آماده سازی مواد غذایی:
از سیستم هیپوکلریت سدیم برای تجزیهی میکروبها از مواد غذایی خام، تجهیزات تولید مواد غذایی، سطوح آماده سازی و بسته بندی و کانتینرهای حمل و نقل مواد غذایی استفاده میگردد. مغازههای خواربارفروشی و رستورانها نیز از محلول هیپوکلریت سدیم برای بهداشتی کردن و استریل کردن سطوح نگهداری و ذخیره سازی مواد غذایی استفاده میکنند.
- مصارف پزشکی: از محلول هیپوکلریت سدیم برای ضدعفونی کردن سطوح مختلف مثل تجهیزاتی با قابلیت استفاده مجدد در بیمارستانها، آزمایشگاههای بالینی و مطب دکترها استفاده میگردد و پرستارهای خانگی و کلینیک نیز برای جلوگیری از انتشار آلودگی و بیماری در بین بیماران و پزشکان استفاده میکنند.
- ضدعفونی کننده خانگی: در منازل نیز از هیپوکلریت سدیم برای ضدعفونی کردن آشپزخانه و حمام استفاده میگردد که کمک به کشتن ویروس سرماخوردگی، آنفولانزا، نوروویروس و دیگر پاتوژنها خواهد کرد.
کاربرد سیستم هیپوکلریت سدیم به عنوان تصفیه کننده
سیستم هیپوکلریت سدیم سالیان طولانی است که به عنوان ماده تصفیه کننده در پسابهای خانگی و صنعتی کاربرد دارد. در سیستمهای تصفیه فاضلاب خانگی و صنعتی، آخرین مرحله گندزدایی به کمک مواد شیمیایی است تا هم باکتریهای استفاده شده برای تجزیه بیولوژیک به مقدار مجاز خود برسند و هم کلیهی باکتریها و عوامل پاتوژن از بین بروند. یکی از مواد مورد استفاده در تصفیه پسابها به عنوان تصفیه کننده، مواد شیمیایی حاوی کلر و یا کلرزنی است که هیپوکلریت سدیم یکی از این موارد است.
لذا در مواردی که سیستمهای پیشرفته گندزدایی در اختیار نیست مثل سیستمهای بکار رفته در کشورهای در حال توسعه، از هیپوکلریت سدیم و یا کلر به جای ازن زنی استفاده میشود.
هیپوکلریت سدیم در صنعت
همانطور که در قسمت کاربردهای سیستم هیپوکلریت سدیم نیز بیان کردیم، این محلول فقط مصارف خانگی ندارد بلکه در صنایع مختلفی همچون صنایع تصفیه پساب یا فاضلاب خانگی و صنعتی، صنایع غذایی و صنایع پزشکی نیز کاربرد دارد. علاوه بر موارد گفته شده میتوان به کاربردهای دیگر سدیم هیپوکلریت در صنایع با نگاهی جزئیتر هم اشاره کرد:
- صنایع پزشکی و دندانپزشکی: از این محلول برای ضدعفونی کردن دندانهایی که عصب کشی شدهاند استفاده میشود تا از بروز عفونت جلوگیری شود. در تانک هیدروتراپی برای جلوگیری از تولید جلبک و میکروبها از طریق کشتن میکروارگانیسمها استفاده میشود. تصفیه پساب بیمارستانها برای کشتن میکروارگانیسمها مخصوصا لژیونلا استفاده میشود. همچنین برای تصفیه و ضدعفونی سیستم توزیع آب در مراکز و دستگاههای همودیالیز هم استفاده میشود.
- صنایع تصفیه آب شهری: در تصفیه آب شهری به عنوان ماده اصلی مرحله آخر سیستم پیشرفته تصفیه آب استفاده میگردد.
اثرات زیست محیطی هیپوکلریت سدیم
همیشه هر ماده شیمیایی مثل سیستم هیپوکلریت سدیم علاوه بر مزایای گسترده در کشندگی میکروارگانیسمها و ضدعفونی کنندگی معایبی نیز دارد که با در نظر گرفتن تجهیزات لازم و رعایت نکات ایمنی میتوان این خطرات را حذف و یا به حداقل ممکن رساند.
سیستم هیپوکلریت سدیم نیز برای جانداران آبزی و همچنین جاندارانی که در خاک زندگی میکنند بسیار خطرناک و سمّی است چرا که واکنش پذیری آن بسیار سریع بوده و با بافت زنده وارد واکنش میشوند. اغلب پسابهایی که حاوی این ماده ضدعفونی و البته سمّی هستند مقدار خروجی این ماده را به حدی میرسانند که هیچ خطری برای محیط زیست نداشته باشد اما اگر سیستم تصفیه ناکارآمد باشد، به سرعت سبب کشته شدن موجودات آبزی بخصوص ماهیها و دافنی شده و در خاک نیز pH آن را افزایش داده و با رسوب دادن برخی مواد غذایی مورد نیاز گیاه به آنها آسیب جدی وارد کرده و سبب بروز نکروز میگردد.
گروه مهندسی اوژن اطلس سپهر بزرگترین وارد کننده و خدمات دهندهی سیستم هیپوکلریت سدیم و محلولهای آن در کشور آماده عرضه به تمامی صنایع در ایران است.
