آب ژاول یا وایتکس با ماده مؤثر هیپوکلریت سدیم، یک سفید کننده، ضدعفونی کننده و تصفیه فاضلاب بهداشتی است که برای مصارف خانگی و صنعتی استفاده میشود. آب ژاول به عنوان مایع سفید کننده (Liquid Bleach) مایع زرد یا سبز رنگی است که بوی تند و زننده ای دارد و در صورتی که در بطری های تیره رنگ نگهداری نشود و گرما و نور زیادی ببیند رفته رفته خواص و قدرت پاک کنندگی و ضد عفونی کنندگی خود را از دست خواهد داد.
بر اساس این که آب ژاول در چه صنایعی استفاده شود و یا حتی در مصارف خانگی، غلظت ماده مؤثر آن یا هیپوکلریت سدیم متغیر خواهد بود. اگر دست یابی به غلظت های مختلفی از آن مورد نظر باشد، باید توجه داشت که غلظت زیاد آن خاصیت خورندگی دارد و غلظت کم آن نیز مصرف آب را افزایش می دهد، بنابراین باید بر پایه دستورالعمل مندرج عمل نمود.
آب ژاول که در قرن ۱۸ میلادی به عنوان ضد عفونی کننده و پاک کننده معرفی شد، ابتدا در کارخانه ای به نام Jawel در فرانسه تولید شد و این نام برای آن ماندگار شد و در میان مردم رواج پیدا کرد. محلول آب ژاول دارای pH بین ۱۱ تا ۱۳ است و معمولاً غلظت هیپوکلریت سدیم در آن بین ۵ تا ۱۵% است؛ ضمنا باید توجه داشت که به علت واکنش پذیری بسیار زیاد آن، اشتعال پذیر نیز هست و هنگام استفاده، ذخیره سازی و جابجایی آب ژاول حتما باید این نکات را به خاطر سپرد.
نحوه عملکرد مایع سفید کننده و ضدعفونی کننده دقیقاً مشخص نیست ولی گمان می رود که عملکرد ضدعفونی کنندگی و میکروب کشی خود را از طریق بنیان کلر خود انجام میدهد. ضمن آن که دارای ترکیب اکسید کننده بسیار قوی است، مکانیسمهای عملکرد پیشنهادی برای آن، اکسیداسیون گروههای سولفیدریل آنزیم ها و آمینواسیدها، کلردار کردن حلقه بنزنی آمینواسیدها، از بین بردن محتواهای داخل سلولی، کاهش جذب مواد مغذی و مهار سنتز پروتئین، کاهش جذب اکسیژن، اکسیداسیون اجزای تنفس سلولی، شکستن DNA و توقف سنتز آن و غیره است.
به طور معمول آب ژاول در طی فرآیندی به نام Hooker برای تولید در مقیاس صنعتی تولید می گردد که در خلال آن هیدروکسید سدیم با گاز کلر وارد واکنش شده و در نتیجه آن سدیم کلرید و آب به وجود می آید.
کاربردهای آب ژاول Vaytks Bleach چیست؟
در این قسمت به مهم ترین کاربردهای مایع سفید کننده می پردازیم:
- تمیز کردن: یکی از کاربردهای آب ژاول برای تمیز کردن و باز کردن لوله هایی است که در آن ها چربی و روغن رسوب کرده و دچار گرفتگی شدهاند. از طریق واکنش میان این دو، رسوب و چربی به حالت صابون مانندی تبدیل می شود که به راحتی در آب حل شده و مسیر حرکت سیال و مایعات در لوله را باز می گشاید. همچنین آب ژاول برای تمیز کردن آشپزخانه ها و سرویس های بهداشتی و کف منازل نیز کاربرد دارد.
- گندزدایی: یکی دیگر از کاربردهای متداول آب ژاول استفاده از آن به عنوان یک عامل ضدعفونی کننده در صنایع غذایی است و جهت استریل کردن و از بین بردن میکروب ها در تمامی تجهیزات تولید و بسته بندی غذا مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین سدیم هیپوکلریت موجود در آب ژاول برای ضدعفونی کردن آب پساب یا فاضلاب نیز به کار می رود که در واقع یکی از فرم های کلرزنی در مرحله تصفیه شیمیایی فاضلاب صنعتی و خانگی است. از طرف دیگر در استخرها نیز برای کشتن باکتری ها و جلوگیری از انتقال و انتشار بیماری هایی مانند وبا، مننژیت، آمیب ها و غیره هم از این محلول در غلظت متناسب استفاده می شود. غلظت ۰.۵ تا ۵% هیپوکلریت سدیم آب ژاول نیز در دندانپزشکی برای از بین بردن عفونت در درمان ریشه دندان یا عصب کشی می تواند کاربرد داشته باشد.
- خنثی کردن عامل اعصاب: در برخی موارد برای حذف اثرات گازهای شیمیایی که بر روی اعصاب اثرات و مضرات بسیار خطرناکی دارد، به کار می رود، بدین صورت که به صورت اسپری و از طریق تجهیزاتی خاص قبل از ورود به چنین مناطقی بر روی آن ها اسپری می گردد.
- کاهش آسیب پوست: کاربرد آب ژاول در کاهش آسیب پوست به چندین طریق انجام می پذیرد. غلظت ۰.۰۰۵% از سدیم هیپوکلریت در این محلول ها در درمان اگزما استفاده می شود که در آن پوست ملتهب و بسیار حساس شده و گاهی با تورم همراه است. از دیگر کاربردهای این ماده می توان به جلوگیری از آسیب های پوستی ناشی از اشعه مثل پرتو درمانی و حتی جلوگیری از آسیب های ناشی از تابش مستقیم اشعه خورشید اشاره نمود که این ویژگی از طریق مهار کردن مولکول های درگیر در ایجاد التهاب به دست می آید.
خطرات مایع سفید کننده
با توجه به این که واکنش پذیری این محلول بسیار بالا است و خاصیت قلیایی زیادی دارد، تماس آن با پوست، چشم و نقاط مختلف بدن با خارش، التهاب و قرمزی شدید همراه خواهد بود. همچنین از ترکیب این ماده با مواد آمونیاک دار و یا حاوی آمونیوم، گاز سمی از آن متصاعد خواهد شد که بسیار خطرناک و کشنده است. هنگام مصرف این ماده به عنوان ماده شیمیایی کلرزنی پساب ها، اگر به درستی تصفیه نشود، اثرات زیست محیطی بسیار خطرناکی برای جانداران آبزی به ویژه ماهی ها به همراه خواهد داشت.
