ضدعفونی کننده ها ی شیمیایی، مواد شیمیایی هستند که برای کنترل، جلوگیری یا از بین بردن میکروب های مضر استفاده می شوند. کارگران بیمارستان ها، مراکز بهداشتی، تجهیزات مرغداری، چاودارها، کارخانه های تولید مواد غذایی، سرویس های بهداشتی و موارد مشابه و غیره، غالباً از مواد ضد عفونی کننده شیمیایی برای ریشه کن کردن بیماری های ایجاد شده از میکروب ها و تصفیه فاضلاب بهداشتی استفاده می کنند. در صورت عدم برخورد صحیح، مواد ضد عفونی کننده شیمیایی برای مصرف کنندگان می تواند خطرناک باشد. برخی از مواد ضد عفونی کننده شیمیایی قابل اشتعال و مواد منفجره هستند. آنها ممکن است با مواد شیمیایی ناسازگار به شدت واکنش نشان دهند و گازهای سمی تولید کنند. همه ضد عفونی کننده های شیمیایی، از نظر ماهیت، به طور بالقوه مضر و یا سمی برای موجودات زنده هستند. مانند سایر مواد سمی، ضد عفونی کننده های شیمیایی با ورود به بدن می توانند برای انسان مضر باشند.با این حال، ضدعفونی کننده های شیمیایی هنگامی که به طور صحیح با اقدامات ایمنی به کار گرفته شوند، می توانند ابزار مؤثر و ایمنی باشند. در صورت سوء استفاده، می توانند برای مصرف کنندگان خطرناک و مضر باشند.
مقدمه
ضدعفونی فرایندی است که در آن از مواد شیمیایی یا فیزیکی برای کنترل یا از بین بردن میکروارگانیسم هایی که قادر به ایجاد بیماری هستند استفاده می شود. با توجه به اثربخشی ضد عفونی سه سطح ضد عفونی (یعنی سطح بالا، متوسط و پایین) وجود دارد.
مواد ضدعفونی کننده موادی هستند که برای کنترل یا از بین بردن میکروارگانیسم های مضر مانند باکتری ها، ویروس ها یا قارچ ها استفاده می شوند.
بسیاری از مواد ضدعفونی کننده در عمل خود خاص نیستند و در برابر طیفی از میکروارگانیسم ها عمل می کنند.
ضدعفونی کننده های شیمیایی می توانند بر اساس خواص شیمیایی گروه بندی شوند. آنها بر روی روشهای مختلفی برای از بین بردن میکروارگانیسم ها از جمله پارگی دیواره سلولی، دفع پروتئین یا لیپیدها، اکسیداسیون، آلکیللاسیون و غیره کار می کنند. اثر بخشی یک ماده ضدعفونی کننده به عوامل مختلفی از جمله غلظت، مدت تماس، دما، pH ، و حضور مواد آلی و یون های فلزی.، بستگی دارد.
انتخاب مواد ضدعفونی کننده مورد استفاده بستگی به شرایط خاص دارد. برخی از مواد ضد عفونی کننده به دلیل طیف گسترده میکروارگانیسم هایی که از بین می برند تا به ضد عفونی های مؤثردست پیدا کنند پذیرفته شده اند. برخی دیگر با اینکه تعداد محدودی از ارگانیسم های ایجاد کننده بیماری را از بین می برند اما ترجیح داده می شوند زیرا مواد ضد عفونی کننده شیمیایی انها برای انسان یا غیر سمی ویا کمتر سمی بوده و میزان ضد عفونی کننده لازم نیز پایین است. ضدعفونی کننده هایی وجود دارند که اثر سورفکتانت دارند و برای تمیز و ضدعفونی کردن در فرآیند “یک مرحله ای” استفاده می شوند.
کارگران بیمارستان ها، مراکز بهداشتی، تجهیزات مرغداری، گاودارها، کارخانه های تولید مواد غذایی، سرویس های بهداشتی و موارد مشابه و غیره، غالباً از مواد ضد عفونی کننده شیمیایی برای از بین بردن میکروارگانیزم‌های بیماریزا استفاده می کنند. برخی از مواد ضد عفونی کننده شیمیایی قابل اشتعال و مواد منفجره هستند. ضد عفونی کننده هایی وجود دارند که با مواد شیمیایی ناسازگار به شدت واکنش نشان می دهند و گازهای سمی ایجاد می کنند که خطری برای کارگران ایجاد می کند. همه ضد عفونی کننده های شیمیایی، از نظر ماهیت، به طور بالقوه مضر و یا سمی برای موجودات زنده هستند. مانند سایر مواد سمی، مواد ضد عفونی کننده شیمیایی می توانند از طریق چندین مسیر از جمله جذب از طریق پوست یا غشای مخاطی، استنشاق و بلع وارد بدن شوند. گاهی اوقات یک ماده شیمیایی می تواند ازبیش از یکی از مسیرها وارد شود. با این حال، ضد عفونی کننده های شیمیایی هنگامی که به طور صحیح با اقدامات ایمنی به کار گرفته شوند، می توانند ابزار مؤثر و ایمنی باشند. در صورت سوء استفاده آنها می توانند برای کارگران و محیط زیست خطرناک و مضر باشند.
طبقه بندی انواع ضدعفونی کننده ها
ضد عفونی کننده ها را می توان با توجه به ترکیبات شیمیایی خود به طبقات تقسیم کرد و هر طبقه دارای خصوصیات، خطرات، سمیتهای مختلف بوده و از اثر بخشی متفاوت در برابر میکروارگانیسم های مختلف برخوردار است.
الکل‌ها
الکل‌ها، معمولاً به شکل ۷۰٪ ایزوپروپیل الکل یا ۶۰ تا ۸۰٪ اتیل الکل بوده و عموما از بالاوبهترین ضد عفونی کننده ها می‌باشند. آنها در برابر باکتری ها و ویروس های پاکت دار(غشادار) موثر هستند. الکل‌ها در برابر اسپورهای باکتریایی و ویروسهای غیر پاکتنی مؤثر نیستند. الکل ها در عملکرد میکروب کش خود کمی آهسته هستند.
آلدهیدها
آلدهیدها ضدعفونی کننده ها با طیف گسترده هستند. متداول ترین مواد مورد استفاده فرمالدئید و گلوترالدئید هستند. آلدهیدها در برابر باکتریها، قارچ ها، ویروس ها، مایکوباکتری ها و اسپورهای باکتریایی بسیار مؤثر هستند.
ترکیبات کلر طیف گسترده ای در نظر گرفته می شود که در برابر باکتری ها ، ویروس های پاکت شده(غشادار) و غیر پاکت دار، مایکوباکتری ها و قارچ ها مؤثر است. در غلظت های بالا، ترکیبات کلر می توانند اسپورکش باشند. متداول ترین مواد مورد استفاده عبارتند از: دی اکسید کلر، هیپوکلریت سدیم (کلر سفید کننده) و هیپوکلریت کلسیم
ترکیبات یددار
ترکیبات ید طیف گسترده ای دارند و برای انواع باکتریها، مایکوباکتری ها ، قارچ ها و ویروس ها مؤثر هستند. تنتور ید می تواند به عنوان ضدعفونی کننده برای بریدگی پوست و ضایعات پوست مورد استفاده قرار گیرد. عوامل ید با ترکیبات آمونیوم چهارم و بقایای آلی غیرفعال می شوند. یدوفور ترکیبی از ید و ماده یا عامل حل کننده آن است. این مجموعه به دست آمده، یک مخزن آزاد ید از ید را فراهم می کند و مقادیر کمی ید آزاد را در محلول آبی برای از بین بردن میکروب ها آزاد می کند
فنول‌ها
یکی از ضدعفونی کننده ها مشتقات فنل (اسید کربولیک) هستند. آنها بوی مشخص کاج دارند و شیر را در آب می چرخانند. فنلها با غلظت ۵٪ برای ویروس های پاکت دار در نظر گرفته می شوند که ضد باکتری، توبرکلوکسید، قارچ کش و ویروس کش هستند. آنها فعالیت بیشتری را در حضور مواد آلی نسبت به ضد عفونی کننده های ید یا کلر حفظ می کنند. کرزولها.Cresols، هگزاکلروفینها و مشثقات الکیلها وکلروها alkyl,chloro-derivatives ودی فنیلها فعال تر از خود فنل هستند.
ترکیبات امونیم کوارترنر
ترکیبات آمونیوم کواترنر، مانند کلرید بنزالکونیوم، به طور کلی بی بوریا، بی رنگ، غیر تحریک کننده و خوشبو کننده هستند. این ترکیبات دارای خاصیت ضد عفونی کننده ای هستند و برخی از آنها دارای مواد شوینده هستند. با این حال برخی از ترکیبات آمونیوم کواترنر در حضور برخی از صابون ها یا بقایای صابون غیرفعال می شوند. فعالیت ضد باکتریایی آنها در حضور ماده آلی کاهش می یابد. ترکیبات آمونیوم کواترنر در برابر باکتریها مؤثر است اما در برابر قارچ ها و ویروس ها فقط و تا حدودی مؤثر است
اکسیدکننده ها
اکسید کننده های متداول هیدروژن پراکسید، ازن، اسید پراستیک و پرمنگنات پتاسیم هستند. پراکسید هیدروژن که به عنوان ضد عفونی کننده مورد استفاده قرار می گیرد، در ضد عفونی اجسام بی جان نیز موثر است. اگر در دماهای بالا عمل کند ممکن است اسپورکش باشد. اسید پراستیک یکی از اسپورکشهای مایع مؤثر است و به دلیل اینکه مواد باقیمانده سمی را باقی نمی گذارد به طور گسترده در ضد عفونی کنندگی تجهیزات پردازش مواد غذایی و ابزارهای پزشکی استفاده می شود. پرمنگنات پتاسیم دارای خواص ضد میکروبی گسترده ای است. این ماده یک جلبک کش
(۰.۰۱٪) و ویروس کش (۱٪) موثربرای ضد عفونی است ، اما تمایل به تحریک بافت ها در غلظت های بیشتر از ۱:۱۰۰۰۰دارد.
اکسید اتیلن
اکسید اتیلن به عنوان یک ماده ضد عفونی کننده با فعالیت بیوکساید بسیار گسترده در برابر میکروارگانیسم ها از جمله اسپورهای باکتریایی و ویروس‌ها کاربرد گسترده ای دارد. این ماده شیمیایی بسیار قابل اشتعال است. این ماده سمی، جهش زا و سرطان زا است. کلرهگزیدین یک ترکیب بیگوانید است، یکی از ضد عفونی کننده های بسیار پرکاربرداست. این ماده در برابر بیشتر باکتری ها مؤثر است و برای بافت ها غیر تحریک کننده است. بیگوانید دارای طیف گسترده ضد باکتریایی است، اما از نظر اثربخشی آن در برابر ویروس ها محدود است و خاصیت اسپورکش، مایکوباکتری کش یا قارچ کش ندارد.
